ISO Standardında Asimetrik Tolerans Gösterimi (UZ)

Mühendislik ve üretim süreçlerinde doğru ölçü ve toleransların belirlenmesi, ürün kalitesi ve üretim verimliliği açısından kritik öneme sahiptir. Bu noktada ISO standartları, geometrik boyutlandırma ve tolerans (GD&T) sistemlerinde evrensel bir referans sunar. Bu yazımızda, özellikle asimetrik gösterim (UZ) kavramını ve ISO standartlarındaki kullanımını ele alacağız.

Asimetrik Tolerans

Peki asimetrik tolerans nedir? İlk olarak asimetrik toleransı bilmemiz gerekir;

Asimetrik gösterim, bir ölçünün nominal değerine göre eşit olmayan toleranslarla tanımlanması durumunu ifade eder. Yani, ölçü bir üst ve alt limitle sınırlandırılır, fakat bu sınırlar nominal değer etrafında simetrik değildir.

Örneğin:

• Nominal ölçü: 50 mm

• Tolerans: +0,8 / -0,3 mm

Bu durumda parçanın gerçek ölçüsü 49,7 mm ile 50,8 mm arasında değişebilir. Üst ve alt tolerans eşit olmadığı için bu bir asimetrik tolerans örneğidir.

ISO Standartlarında UZ Gösterimi

ISO 1101 ve ISO 14405 standartları, geometrik toleransların ve boyutsal toleransların nasıl gösterileceğini açıkça belirtir. Asimetrik toleranslar, özellikle şu durumlarda tercih edilir:

1. Fonksiyonel Gereklilikler: Parçanın belirli bir yönde daha sıkı veya daha gevşek toleransa ihtiyaç duyması.

2. Üretim Kolaylığı: İşleme süreçlerinde belirli bir yön daha hassas veya daha zor üretilebiliyorsa.

3. Malzeme veya Montaj Kısıtlamaları: Bileşenlerin birleştirilmesi veya işlevsel performansı için toleransın bir tarafının daha esnek olması gerekebilir.

ISO standardında asimetrik toleranslar, nominal değer üzerine konumlandırılan üst ve alt sınırlarla açıkça gösterilir. UZ ise genellikle teknik resmin tolerans kutucuğunda aşağıdaki formata kullanılır:

Bu gösterim şu şekilde yorumlanır;

0,4 bir tolerans bandımız var, tolerans bandımız UZ'den sonraki değer kadar (0,1) ofsetlenir. Bu durumda ±0,2 olan boyutsal simetrik toleransımız, asimetrik olarak +0,3/-0,1 olmuştur.

UZ Gösteriminin Avantajları

• Fonksiyonel uyumluluk sağlar: Kritik bölgelerde daha sıkı tolerans uygulanabilir.

• Malzeme israfını azaltır: Gereksiz dar toleranslardan kaçınır.

• Üretim maliyetini düşürür: İşleme zorluklarını minimize eder.

• Kalite kontrolü kolaylaşır: Toleransların net bir şekilde gösterilmesi, ölçüm ve denetim süreçlerini hızlandırır.

Asimetrik Tolerans Örnekleri

1. Mil ve yatak montajı: Milin çapı belirli bir yönde daha sıkı olmalıdır, böylece boşluk optimal seviyede kalır.

2. Kapak ve conta uygulamaları: Conta sıkışmasını önlemek için üst tolerans daha geniş bırakılabilir.

3. Hassas otomotiv parçaları: Fren sistemi parçalarında kritik toleranslar, güvenlik gereği asimetrik olarak belirlenir.

Sonuç

ISO standartlarında asimetrik gösterim (UZ), mühendislik tasarımında esneklik ve işlevsellik sağlayan önemli bir araçtır. Üretim ve kalite kontrol süreçlerinde doğru şekilde uygulanması ve yorumlanması, hem maliyet hem de performans açısından ciddi avantajlar sunar. Teknik resimlerde toleransların doğru gösterilmesi, parçaların sorunsuz çalışmasını garanti eder.

Dikkat

ISO asimetrik gösterimi olan UZ, ASME gösterimi olan U ile karıştırılmamalıdır! UZ ile U arasında yorumlama çok farklıdır!