TOLERANSLARIN OLUŞMASINDA ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER

Toleranslandırma yapılırken her ne kadar tablolardan, standartlardan yararlanıyorsak da, parçamızın son montaj prosesine gelene kadar toleranslarını arttıracak faktörler vardır. Bu faktörleri de göz önünde bulundurarak toleranslandırma yapmak daha sağlıklı olacaktır.

Örnek olarak elimizde standarttan toleranslandıracağımız bir parça olsun ve bu toleransı 0,5 olarak toleranslandıracağımızı düşünelim.

Bu toleransı arttıracak faktörler şunlardır;

1. Makine, Kalıp ve Fikstür Kaynaklı Toleranslar

   -Kalıp imalat toleransları

   -Kalıplama işlemi sırasında, parçaların malzeme yapılarında oluşabilecek değişkenlikler

   -Kalıpların yeteri mühendislik çalışmaları yapılmadan imal edilmeleri

   -CNC Cam ve Freze işleme tezgah toleransları

   -İmalat ve Ölçüm Fikstür toleransları

   Burada 0,5 olan toleransımız aslında ilk proseste sağlanması gereken bir toleranstır. Yukarıda yazılan prosesler ilave prosesler ise toleransımızın üzerine en az 0,1 tolerans gelmesi beklenir. Bu durumda toleransımız 0,6 olacaktır.

2. Birleştirme Tekniklerinin Toleransları

   Parçaların birleştirme şeklinin çeşidine göre toleranslarında değişiklik olur.

   Punta (Spot Welding) kaynak işlemi, gaz altı kaynak işlemi, plastik enjeksiyon veya plastik kaynağı (ultrasonik), robot, civatalı birleştirme gibi birleştirmeler, tekniğine göre 0,02-0,4 aralığında tolerans getirebilir.

   Bu tekniklere ait tolerans değerlerinin ne olacağı işletmelerin norm veya know how dökümanlarında bulunmalı ve genel kabul görmüş değerlere yakın olmalıdır.

   Ben parçamızın üzerine birleştirme tekniğinden 0,1 tolerans gelebileceğini öngördüm ve toleransımız 0,7 oldu.

3. Çalışan Kaynaklı Ortaya Çıkan Toleranslar

   İmalat proseslerinde çalışan kişilere bağlı olarak tolerans oluşabilir. Burada kişinin iş tecrübesi, vardiya durumu, yorgunluk, uykusuzluk halleri, parçaları uygun kullanıp kullanmadığı ve psikososyal durumu, öngörülenden daha fazla tolerans çıkmasında etkili olur. Bu toleranslar sıfırlanamayacağı gibi, aşağıdaki yöntemlerle en aza indirilmeye çalışılabilir.

   Poke Yoke

   El aparatı

   Talimatname

   Sıkım sırası

   gibi...

   Parçamız çalışan faktörlü 0,1 tolerans daha aldı ve yeni toleransımız 0,8 oldu.

4. Ölçüm ve Ölçüm Cihazları

   Ölçüm cihazları belli periyodlarda kalibre edilmelidirler. Aksi takdirde zamanla hassasiyetlerini kaybederek hatalı ölçüm yapılmasına sebep olabilirler. Ölçüm cihazları, tanımlanan tolerans limitleri içersin de kaldıkları sürece sorun oluşmaz. Ancak ölçüm yapan personelin de ölçüm talimatlarına harfiyen uyması gerekir. Ölçüm fikstrüne yanlış pozisyonlama gibi hatalar, yanlış ölçüm sonuçları verebilir.

   Klimatik ölçüm laboratuvarların da sabit ısıda (20°) toz, çapak ve yağ gibi etkilerde arındırılmış ortamlarda ölçümler yapılmalıdır.

   Firmalardaki çoğu ölçüm merkezi, ölçüm hassasiyetlerinin yüzdelik seviyelerde olduğunu iddia etse de bu maalesef hiçbir zaman böyle değildir. Bundan dolayı ölçüm yaparken dahi 0,1 tolerans sapması göz önünde bulundurulmalıdır. Böylelikle toleransımız 0,9'lara kadar çıkmış oldu.

   
   

   Aslında işletmeler tasarımda yazan toleransın sağlanmasını ister ancak yukarıda yazan etkenlerden dolayı bu toleranslar sağlanamayabilir. Ben tüm faktörlere 0,1 tolerans öngördüm ve tasarımda yazan 0,5 toleransın ölçümden çıkana kadar 0,9'ları görebileceğini tahminledim. Parçanız bu kadar çok prosesten geçmiyor olabilir. Buna göre toleransınız da 0,9'ları görmeyebilir fakat tasarımcının yazdığı 0,5 toleransta da kalmayacağı aşikardır.

   Tasarımcı toleranslandırma yaparken eğer parça kritik bir parça değilse prosesleri de düşünerek toleransı daha fazla vermelidir. Eğer kritik bir parça ise ve toleransın çok artması istenmiyorsa proseslerden gelen toleransların en aza indirilmesi için çalışmalar yapılmalıdır.