DAİRESELLİK TOLERANSI NEDİR VE NASIL KULLANILIR?

Dairesellik toleransı, geometrik boyutlandırma ve toleranslandırma (GD&T) sisteminin önemli bir elemanıdır ve üretim sürecindeki parçaların doğruluğunu sağlamak için kritik bir rol oynar. Bu tolerans, bir parçanın herhangi bir kesitindeki dairesel şeklin, belirli bir merkezi referansa ne kadar yakın olduğunu belirtir. Özellikle dönen parçaların üretiminde ve hassas mekanizmaların montajında, yüksek doğruluk sağlamak için kullanılır.

Dairesellik Toleransı Tanımı

Dairesellik toleransı, bir daireyi, iki boyutlu bir düzlemde ölçen bir geometrik toleranstır. Bu tolerans, dairenin, ideal bir daireden maksimum sapmasını belirler. Tolerans, genellikle ⭘ sembolü ile ifade edilir ve belirli bir çap veya yarıçapla ölçülen dairesel özelliğin, belirtilen değeri aşmayan toleranslar içinde kalması gerektiğini belirtir.

Matematiksel olarak, dairesellik şu şekilde tanımlanabilir:

• Bir daire, sabit bir merkez etrafında simetrik bir şekilde tüm noktaları eşit mesafede bulunan bir şekildir.

• Dairesellik toleransı, dairenin her noktasının ideal merkezden sapma miktarını ölçer.

• Eğer bir parça, bir daireyi temsil ediyorsa, dairesellik toleransı, bu dairenin sapmasının, belirli bir izin verilen tolerans aralığında kalmasını garanti eder.

Dairesellik Toleransının Kullanım Alanları

Dairesellik toleransı, belirli uygulama ve parçaların üretim süreçlerinde daha hassas geometrik özelliklerin sağlanabilmesi için kritik bir öneme sahiptir. Dairesellik genellikle şu alanlarda kullanılır:

1. Dönen Parçalar ve Yataklar

Dönen bileşenlerin montajında, örneğin motor parçalarında veya dişli sistemlerinde, dairesellik toleransı çok önemlidir. Örneğin, bir milin yuvasına yerleştirilen rulman, dairesel doğruluğa sahip olmalıdır. Bir rulmanın merkez hattı ile yuva arasında dairesellik toleransı belirlemek, bileşenin düzgün çalışmasını ve titreşimsiz operasyonu sağlamaya yardımcı olur.

2. Tekerlek Göbekleri ve Pistonlar

Otomotiv ve havacılık sektörlerinde, tekerlek göbekleri ve pistonlar gibi parçalar dairesellik toleransına tabidir. Bu tür bileşenlerin yüksek hızda dönmesi gerektiğinden, dairesel şeklin doğru olması zorunludur. Dairesellik toleransı, herhangi bir dönüşsel hata veya dengesizlik olmadan parça montajının yapılabilmesini sağlar.

3. İleri Düzey Hassasiyet Gerektiren Makine Parçaları

Makine parçalarının, özellikle yüksek hassasiyet gerektiren bileşenlerin (örneğin, CNC makinelerinin bileşenleri) üretiminde de dairesellik toleransı çok önemlidir. Burada tolerans değerleri genellikle çok küçüktür ve kalite kontrol süreçlerinin doğru şekilde çalışabilmesi için yüksek hassasiyet gereklidir.

Dairesellik Toleransı Ölçüm Yöntemleri

Dairesellik toleransı ölçülürken dikkat edilmesi gereken bazı teknik detaylar vardır. Kullanılacak ölçüm araçları ve yöntemler, parçanın türüne, kullanılan materyale ve üretim sürecine göre değişkenlik gösterebilir.

1. Koordinat Ölçüm Makinesi (CMM)

Koordinat ölçüm makineleri, özellikle dairesellik toleransını yüksek hassasiyetle ölçmek için kullanılır. CMM, parçayı üç eksende hareket ettirerek, her bir noktanın koordinatlarını kaydeder ve ideal daireyle karşılaştırır. Bu yöntem, çok hassas ölçümler sağlar ve özellikle karmaşık geometrilerde oldukça faydalıdır.

2. Döner Tabla ve Gösterge Saati

Daha basit ölçüm gereksinimleri için döner tablalar ve proplar kullanılabilir. Parça bir döner tabla üzerine yerleştirilir ve prop, dairenin her noktasını ölçerek sapmaları tespit eder. Bu yöntem, genellikle daha büyük ve basit geometrilere sahip parçalar için uygundur.

3. Optik Ölçüm Yöntemleri

Optik ölçüm sistemleri, lazerler veya ışık sensörleri kullanarak dairesellik toleransını ölçebilir. Bu sistemler, fiziksel temas gerektirmediği için hassasiyeti artırabilir ve özellikle hassas yüzeyler için uygundur. Lazerle yapılan ölçümler, mikron düzeyinde hassasiyet sağlar.

Dairesellik toleransı, yüksek hassasiyet gerektiren birçok mühendislik alanında ve üretim sürecinde kritik öneme sahiptir. Doğru ölçüm yöntemlerinin kullanılması, üretim kalitesini artırır ve bileşenlerin düzgün çalışmasını sağlar. Dairesellik toleransını doğru bir şekilde uygulamak, hem tasarım hem de üretim süreçlerinde hataları minimize ederek, parça montajının sorunsuz olmasını sağlar.

Bu nedenle, tasarımcıların, üretim uzmanlarının ve kalite çalışanlarının dairesellik toleransını doğru anlaması ve kullanması gerekmektedir. Ayrıca, GD&T kurallarına hakim olmak, doğru montaj ve kalite kontrol süreçlerinin yürütülmesinde büyük avantaj sağlar.