TOLERANSLANDIRMA

İlk blog yazılarımda referanslandırmadan (Datum Stratejisi) bahsettim. Çünkü doğru bir referanslandırma olmadan verdiğiniz tolerans ne üretilebilir, ne de ölçülebilir.

Toleranslandırma, parçanın fonksiyonellik veya estetik kalite isterlerine göre yapılır. Kalite isteri demek firmanın kendi kalite standartları, global standartlar, montajlanabilirlik, son müşterinin beklentisi olarak tarif edilebilir.

Toleranslandırmanın iki çeşidi vardır;

Birincisi tekil parça toleranslandırması.

İkicisi ise montajlı parça toleranslandırmasıdır.

Tekil parça toleranslandırılmasında eğer fonksiyonellik veya estetik olarak özel bir ister yoksa, ISO ve DIN standartlarında yazılan toleranslar veya işletmenin kendi standart tablolarında bulunan toleranslar kullanılabilir. Ancak tablolarda bulunan toleransları yazmanız şart değildir. Bu tabloları toleranslandırma yaparken bir klavuz olarak da kullanabilirsiniz. Tablolardaki toleransları kullanırken, fonksiyonellik veya estetik kaygınız oluşacaksa tabloda yazan toleranslardan daha düşük toleranslar da yazılabilir. Daha önce buna benzer başka bir parçada kullanılmış bir toleransı da kullanabilirsiniz. (Burada daha önceki toleransta kullanılan parçanın toleranslandırmadan dolayı hiç hata bildirimi almamış olduğunun iyi araştırılması gerekir)

Toleranslandırma yapmak iki tarafı da keskin bıçak gibidir. Her tolerans aslında maliyettir. Siz güvenli bölgede kalmak, normalden daha kaliteli parça istersiniz ancak bu maliyetlerinizi arttırır.

Bunu bir örnek ile anlatmaya çalışayım:

Siz bir parça tasarladınız ve toleranslandırma yapmak üzeresiniz. İlk olarak bakmanız gereken bir tablo bulalım. Bu ISO 2768 olsun.

ISO 2768'de medium bir toleransı kullanabilirsiniz, bu 1 değeri olsun. Ancak tasarladığınız parça kritik montaj parçası veya estetik parça ise, tabloda yazan fine kısmındaki toleransı kullanabilirsiniz. Bu da 0,4 değeri olsun. Ya da kararsız kaldınız, parçanız ne kritik bir parça, ne de değil. Toleransınız tablodaki medium olabilir ama kesinlikle fine değil, ama siz aslında medium ile fine arasında bir parça olduğunu düşünüp, toleransı 0,6 değerini verdiniz (tablo dışı) ve tasarımınızı üretilmek üzere üretim biriminize veya tedarikçinize gönderdiniz.

Şimdi maliyetlendirme kısmı;

Üretimin elinde daha önceden buna benzer parçayı, 1 tolerans değerinde imal etmiş bir donanım var. Bu donanımla size 1 tolerans değeri olursa parça başı 10 birim maliyet çıkartıyor. Ancak parçanızın toleransı 0,6...

Bu durumda üretim daha hassas makineler almak ya da ilave prosesler kurmak durumunda kalacaktır ve bu durumda maliyeti 10 birim değil daha fazla olur ve sizden ilave maliyet talebinde bulunabilir. Maliyet talebinde bulunduğu zaman da firmanızın satınalma ya da yöneticileriniz tarafından size aşağıdaki sorular sorulacaktır;

Gerçekten bu toleransa ihtiyaç var mı?

Tolerans 0,6 değil de 1 olursa çok büyük problem yaşanır mı?

Eğer;

"Evet gerçekten bu toleransa ihtiyaç var, daha önceki projede 1 tolerans değeri montajlanamama problemine sebep olmuştu" veya "Bu parçanın montajlanacağı yerde düşük toleranslar kullanılmış, (delik boşluk vs.) bundan dolayı düşük toleranslarda çalışmak zorundayız". Estetik olarak da "Bu toleransı vermezsek bitmiş üründe estetik problemler görülebilir, bu da müşteride kalitesizlik hissi uyandırabilir" cevaplarını verebiliyorsanız toleransınız uygundur. Maliyette katlanmak gerekiyorsa da katlanılmalıdır.

Ancak bu sorulara yukarıdaki gibi değil de "Bence bu firma 0,6 toleransa girer" gibi temenni veya "Parçayı bir yapsınlar da toleransı sağlayıp sağlayamadıklarını görelim" gibi deneme yanılma tarzı cevaplar veriyorsanız yine görülür yada görülmez maliyetler oluşacak demektir. Bundan dolayı kritik olmayan hatta kritik olduğuna emin olmadığınız parçalarda dahi tablodaki medium toleransı kullanmalısınız. Böylelikle üretici de size ek maliyet çıkartamaz, çünkü genel kabul görmüş bir tolerans yazmışsınızdır ve çoğu firma bu toleransa rahatlıkla girebilir.

Şimdi gelelim montajlı parça toleranslandırmasına;

Montajlı parça toleranslandırmasının birçok yöntemi vardır;

Bunlar;

İstatistiki tolerans hesaplamaları

Stackup analizi

Tolerans Zincir Analizi (Kod Zinciri)

gibi tolerans hesaplamalarıyla belirlenir.

Bu hesaplamalardan çıkan tolerans değerleri direkt montajlı parça teknik resmine yazılabilir, ancak bu değerin montajlı parça üzerinde kalite problemi yaratacağı düşünülüyorsa, hesaplanan tolerans değerinden daha düşük bir tolerans değeri de yazılabilir.

Unutulmamalıdır ki, tolerans hesaplamalarında çıkan sonuca en büyük etken tekil parça toleranslarıdır. Siz hesaplanan toleransı ne kadar aşağı çekseniz de, tekil parça tolerans değerlerini aşağı çekmeden, hesaplanan tolerans değerinden daha düşük yazdığınız montajlı parça toleransının hiçbir zaman sağlanamadığını göreceksiniz.

Sonuç olarak toleranslandırma birbirlerine bağlı, kompleks bir çalışmadır. Bunun için üretim teknolojisini, maliyetleri, fonksiyonellik ve estetik olarak etkilerini, istatistiki hesaplamalar gibi bir çok konuda bilgi sahibi olmanız gerekmektedir. Uygun ve erişilebilir tolerans değeri verdiğinizde hem ekstra maliyet olmadan, hem de kaliteli bir parça tasarlamış olursunuz ve bu herkesi memnun eder.